Συρακούσες

Όνομα δύο πόλεων, μια στην Ευρώπη και η άλλη στην Αμερική. 1. Πόλη της Σικελίας (ιταλ. Siracusa), πρωτεύουσα της ομώνυμης επαρχίας (2.109 τ. χλμ., με 125.445 κατ.). Έδρα σημαντικών βιομηχανιών μεταλλουργίας, χημικών προϊόντων, τροφίμων και οικοδομικών υλικών, είναι περισσότερο γνωστή για τη μακρά αρχαία ιστορία της και για τα πολλά κατάλοιπα του παρελθόντος της: το αρχαίο λιμάνι, αρχαίο ελληνικό θέατρο, ναοί Απόλλωνα και Δία, ρωμαϊκό αμφιθέατρο, ο καθεδρικός ναός, που ήταν ο αρχαίος δωρικός ναός της Αθηνάς και μετατράπηκε σε εκκλησία κατά το Μεσαίωνα, η εκκλησία της Σάντα Λουτσία κ.ά. Πλουσιότατο είναι και το αρχαιολογικό μουσείο της. Η πόλη ιδρύθηκε, κατά την παράδοση, το 734 π.Χ. από Έλληνες άποικους της Κορίνθου, που ήρθαν στη Σικελία με αρχηγό τον Αρχία, και απόχτησε πολύ σύντομα –χάρη και στην πολύ ευνοϊκή θέση της κοντά στη θάλασσα– μεγάλη εμπορική και πολιτική δύναμη. Μεταξύ του 7ου και 6ου π.Χ. αι. οι Σ. επεκτείνονταν διαρκώς στο εσωτερικό του νησιού, όπου και ίδρυσαν τις αποικίες των Άκρων, της Έννας, των Κασμενών και της Καμάρινας. Στις αρχές του 5ου αι. π.Χ., οι Σ., ύστερα από κοινωνικές ταραχές, περιήλθαν στον Γέλωνα, τύραννο της Γέλας, της οικογένειας των Διομενιδών, ο οποίος μετέφερε εδώ την πρωτεύουσα του κράτους του. Από τότε –με τη διακυβέρνηση του ίδιου του αδελφού του Ιέρωνα– άρχισε για την πόλη περίοδος σταθερής ανόδου και μεγάλης ευημερίας. Αφού κατέστειλε την επανάσταση στην Καμάρινα, ο Γέλων νίκησε το 480 στην Ιμέρα, μαζί με τον τύραννο του Ακράγαντα Θήρωνα, τους Καρχηδόνιους, αποκλείοντας τους έτσι από τις νοτιοανατολικές ακτές της Σικελίας. Στα χρόνια που ακολούθησαν ο Ιέρων υπόταξε την Κατάνη και το 474 νίκησε σε μεγάλη ναυμαχία τους Ετρούσκους μπροστά στην Κύμη, εγκαινιάζοντας έτσι την εμπορική κυριαρχία των Συρακουσίων σε όλο το νότιο Τυρρηνικό πέλαγος. Κατά το τέλος του 5ου π.Χ. αι., με τη διαδοχή της τυραννίδας των Διομενιδών από μια καινούργια διοίκηση δημοκρατικού τύπου, η εμπορική δύναμη των Σ. έφτασε σε τέτοιο σημείο, ώστε να έρθει σε σύγκρουση με την Αθήνα, που την εποχή εκείνη είχε εμπλακεί στον Πελοποννησιακό πόλεμο. Γι’ αυτό, το 415, οι Αθηναίοι προσπάθησαν να καταστρέψουν την επικίνδυνη ανταγωνίστρια τους και έστειλαν ένα ισχυρό εκστρατευτικό σώμα στη Σικελία με αρχηγούς τον Αλκιβιάδη και το Νικία· η εκστρατεία όμως κατέληξε σε πλήρη καταστροφή για τους Αθηναίους. Στις αρχές του 4ου αι. π.Χ., ενώ οι Καρχηδόνιοι επέκτειναν την κυριαρχία τους κατακτώντας τον Σελινούντα, την Ιμέρα και τον Ακράγαντα, στις Σ. εκλέχτηκε στρατηγός αυτοκράτορας ο Διονύσιος, με τον οποίο εγκαινιάστηκε μια νέα και όχι λιγότερο λαμπρή περίοδος τυραννίας που έφερε στο απόγειο τη δύναμη της πόλης. Με τον Διονύσιο τον Νεότερο και τον διάδοχο του Δίωνα άρχισε, αντίθετα η παρακμή, που επιδεινώθηκε τα επόμενα χρόνια από ένα μεγάλο αριθμό τυράννων, συχνά ακατάλληλων και ανταγωνιζόμενων μεταξύ τους. Η τυραννίδα του Αγαθοκλή, μεταξύ 317 και 289 π.Χ., χάρισε πάλι δύναμη και ευημερία στις Σ., που μπόρεσαν έτσι να επαναλάβουν τον πόλεμο με τους Καρχηδόνιους. Αλλά στις αρχές του 3ου π.Χ. αι. άρχισε πια να εμφανίζεται στη νότια Ιταλία η ρωμαϊκή δύναμη, με την οποία οι Σ. συγκρούστηκαν, έχοντας αρχηγό τον Ιέρωνα το B’, ο οποίος πολέμησε εναντίον των Μαμερτίνων, συμμάχων της Ρώμης. Όταν η πρώτη σύγκρουση τερματίστηκε χωρίς σοβαρά επακόλουθα, οι Σ. συμμάχησαν με τη Ρώμη και κατάφεραν να κρατηθούν έξω από τον A’ Καρχηδονιακό πόλεμο, ενώ οι ποιητές όπως ο Θεόκριτος, και επιστήμονες όπως ο Αρχιμήδης, έκαναν διάσημη την πόλη. Αλλά ο διάδοχος του Ιέρωνα, Ιερώνυμος, διέσπασε τη συμμαχία με τους Ρωμαίους, πηγαίνοντας με το μέρος των Καρχηδονίων και το 212 οι Σ., πολιορκημένες από τον Ρωμαίο στρατηγό Μάρκο Κλαύδιο Μάρκελλο και αμυνόμενες χωρίς αποτέλεσμα με τις διάσημες πολεμικές μηχανές του Αρχιμήδη, καταλήφθηκαν και λεηλατήθηκαν. Μετά την κατάληψή τους, οι Σ. διατήρησαν εξέχουσα θέση στην επαρχία της Σικελίας, αλλά κατά τη διάρκεια της αυτοκρατορίας, άρχισε μια αργή, μοιραία πτώση που επιδεινώθηκε στις αρχές του Μεσαίωνα. Στη συνέχεια, οι Σ. καταλήφθηκαν από τους Βάνδαλους από τον Οδόακρο, τους Γότθους, τους Βυζαντινούς, τους Άραβες κλπ., και ακολούθησαν, γενικά, τις τύχες της Σικελίας. 2. Η τέταρτη σε μέγεθος πόλη (Syracuse) στην Πολιτεία της Νέας Υόρκης, στις ΗΠΑ. Η πόλη είναι χτισμένη στις όχθες της λίμνης Ονοντάγκα. Είναι αξιόλογο βιομηχανικό κέντρο, στο οποίο λειτουργούν εργοστάσια κατασκευής μηχανών, αυτοκινήτων, χημικών προϊόντων και φαρμάκων. Στην τοποθεσία της βρισκόταν άλλοτε η ινδιάνικη πόλη Ονοντάγκα, πρωτεύουσα της ομοσπονδίας των Ιρόκουα. Ο ιεραπόστολος Λε Μονάν την επισκέφτηκε το 1654. Ο σύγχρονος οικισμός φαίνεται να ιδρύθηκε το 1793 από Ιρλανδούς, Γερμανούς, Ιταλούς, Ρώσους και Πολωνούς μετανάστες. Στην πόλη λειτουργεί από το 1870 πανεπιστήμιο. Υπάρχει επίσης εκεί αξιόλογο Δασολογικό Ινστιτούτο. Το ανάκτορο του Μπενεβεντάνο· έργο του αρχιτέκτονα Λουτσιάνο του 16ου αι. Ο καθεδρικός ναός του Νότο, στα περίχωρα των Συρακουσών, που χτίστηκε μεταξύ 1700 και 1770. Ρωμαϊκή τεφροδόχη στο Μουσείο Συρακουσών. Το αρχαίο ελληνικό θέατρο των Συρακουσών (φωτ.ΑΠΕ).

* * *

οι / Συράκουσαι, ΝΜΑ, και Συράκουσσαι και ιων. τ. Συρήκουσαι και δωρ. τ. Συράκοσαι και Συράκοσσαι Α

πόλη τής Σικελίας.

[ΕΤΥΜΟΛ. Κατά μία άποψη, το τοπωνύμιο Συράκουσαι (< *Συρακο-ντ-ja) προήλθε από τη λ. Συρακώ, ονομασία ενός έλους κοντά στην πόλη, με επίθημα σε -ντ- (πρβλ. Τάρας, -αντος), ενώ, κατ' άλλη άποψη, προέρχεται από μια ιλλυρική ή ινδοευρωπαική γλώσσα (πρβλ. ΙΕ ρίζα *sū-ro- «ξινός, αλμυρός, πικρός» που απαντά και σε ονομ. ποταμών) τής Σικελίας].